In het Nederlands Dagblad van 11 juli 2025 schreef ik een opinie artikel over  de vraag waarom kerken zich eigenlijk zouden moeten uitspreken en als ze dat doen op welke manier dat zou moeten. (Ilustratie: ChatGPT)

Een politiek standpunt door een kerkgenootschap?

Voor protestanten is dat ingewikkeld

Mijn socials lopen over van predikanten die in ambtsgewaad protesteren bij het hoofdkwartier van hun kerk, de Protestantse Kerk in Nederland. Eerder zagen we hen al in full battle dress verschijnen bij de rode lijn-demonstraties. Ook in mijn eigen kerk, de Remonstrantse Broederschap, speelt de kwestie. Het landelijke hoofdbestuur, de Commissie tot de Zaken, heeft namens het kerkgenootschap, hoewel ze daartoe volgens onze kerkorde helemaal niet bevoegd is, ingestemd met het aansluiten bij de rode lijn.

Laat ik vooraf duidelijk maken dat ook ik mij enorme zorgen maak over wat de staat Israël doet in Gaza. Ik deel de zorgen van het Internationale Strafhof dat er weleens sprake zou kunnen zijn van genocide. Het is een afschuwelijk menselijk drama wat zich daar afspeelt.

Ik stel echter wel vragen bij de bij veel activisten levende vraag naar een officieel standpunt van een kerkgenootschap. Wat betekent het eigenlijk als een kerk zoiets verklaart? Namens wie spreekt die kerk? Hoeveel ruimte is er voor nuances die in het brede midden leven? In bisschoppelijke kerken is het heel gemakkelijk. Waar de bisschop (of de paus) is, daar is de kerk. Aan protestantse kant is dat veel ingewikkelder. Natuurlijk staat het individuele predikanten vrij om haar/zijn interpretatie van het evangelie te verkondigen. Maar tegelijkertijd berust het gezag niet bij predikanten alleen, maar bij ambtelijke vergaderingen. 

Zou het voor het gezag van een uitspraak niet enorm veel uitmaken wie die uitspraak doet? Binnen de Remonstrantse Broederschap is de uitspraak er doorheen gefrommeld. Veel gezag heeft die uitspraak dus niet. Binnen de PKN lijkt me een dergelijke uitspraak pas gezag hebben, als de synode er iets over gezegd heeft. En ook dan weet je dat er met de grote verscheidenheid binnen dit kerkgenootschap zelden iets heel concreets uit kan komen. 

Je kunt ook de vraag stellen of kerken over deze kwestie zich wel moeten uitspreken. Hoeveel ruimte is er voor nuances die in het brede midden leven? En waarom spreken we ons over deze kwestie zo helder uit, terwijl we over andere, minstens zo hemeltergende kwesties, stil blijven. Zou het bij protestantse kerken niet passen om dit aan ieders geweten over te laten? Misschien moet je niet zoeken naar een door allen gedeeld standpunt, maar mensen oproepen om zich individueel uit te spreken.

Een laatste punt, als dit werkelijk het niveau heeft van een status confessionis, een kwestie waarbij het geloof staat of valt, zouden kerken dan ook bereid zijn daar consequenties aan te verbinden?

Goddeloos

Ik noem een ander voorbeeld. Vorige week donderdag luidden vele kerkklokken als protest tegen het strafbaar stellen van illegaal verblijf in Nederland van vreemdelingen. Daarbij werd ook strafbaar de hulp die velen, waaronder de kerken, geven aan deze ‘illegalen’.

Als je werkelijk vindt dat dit wetsvoorstel zo goddeloos is dat je er profetisch tegen moet spreken, ben je dan als kerken ook bereid om uit te spreken dat je als kerklid volledig op de verkeerde weg bent, als je op 29 oktober op een partij stemt die met dit amendement is meegegaan? Dan kun je niet alleen de klokken luiden, maar moet je ook een werkelijk stemadvies geven. Practice what you preach, doe wat je predikt, ook in het stemhokje. Wie dat te ver vindt gaan of niet aandurft, kan zich afvragen of je dan wel zo’n grote broek (of toga) moet aantrekken om met zo veel gezag te willen spreken.

Waakt en weegt

Mijn socials lopen over van de oproepen om je uit te spreken. Voor de rode lijn, tegen de wetsvoorstellen die illegaliteit strafbaar stellen. Ook klinkt het overal:  ‘luid de noodklok van je kerk’ voordat het koffieschenken aan illegalen vervolgd gaat worden. Allemaal zeer nobele initiatieven, natuurlijk, maar vaak ook best eenzijdig. De oproepen laten weinig ruimte voor wie het er niet (helemaal) mee eens is of er nog even over wil nadenken. Nu moet er actie komen! Wie nu niets zegt, steunt de meest mensonterende situaties.

Waar stond Jezus?

Ik vind het lastig worden, wanneer deze stemmen vinden dat ook groepen of kerken zich moeten aansluiten bij deze of gene actie. Want hoe sympathiek de oproep ook is, weten we wel heel zeker dat die hele groep of de hele kerk er achter staat? Daarbij wordt vaak verondersteld dat ook Jezus zelf hieraan meegedaan zou hebben. Nu wil ik direct aannemen dat Jezus zich ontfermde over wie het lastig hadden in zijn tijd. De aan hem toegeschreven werken van barmhartigheid zijn belangrijk. Het laatste oordeel volgens Mattheüs 25 behelst wat mensen gedaan hebben voor hun medemens en niet wat zij geloofden.

Tegelijkertijd staat Jezus nergens op de barricaden, betaalt hij gewoon belasting aan de keizer en roept hij zijn leerlingen nergens op tot actievoeren tegen de staat of de maatschappelijke orde van zijn tijd.

Maatschappelijke uitspraken

De Remonstrantse Broederschap heeft een traditie van zich uitspreken over maatschappelijke kwesties. Zo sprak zij zich in 1925 uit voor gewetensvrijheid van mensen die gewetensbezwaard waren ten opzichte van de militaire dienst. Enkele jaren later sprak zij zich uit tegen de strafbaarstelling van godslastering. En midden jaren dertig sprak zij zich uit tegen de gevaren van de absolute staat, zoals die zich ontwikkelde in nazi Duitsland en communistisch Rusland. Maar al deze uitspraken werden gedaan door de Algemene Vergadering, het hoogste orgaan van het kerkgenootschap. De deelnemers vertegenwoordigden de plaatselijke kerkenraden en de predikanten en zo de hele geloofsgemeenschap. Pas na grondig beraad én een beslissing op het hoogste niveau, sprak het kerkgenootschap zich uit.

Polarisatie

De polarisatie van de jaren zeventig en tachtig ging niet aan ons kerkgenootschap voorbij. Tegenover elkaar stonden aan de ene kant activisten die het belangrijk vonden dat hun kerkgenootschap zich uitsprak over kernwapens, de apartheid in Zuid-Afrika en de steun aan bevrijdingsbewegingen. Aan de andere kant - en zij verenigden zich in een Vereniging voor Remonstranten Waakt en Weegt - stond een groep die het ingewikkeld vond, dat een kerkgenootschap, dat zich in dogmatische zaken nooit uitsprak, dat opeens wel zou doen in ethische kwesties. Zij vonden dat je zeer terughoudend moest zijn en zo ruimte zou houden voor ieders persoonlijke overwegingen. Deze strijd heeft het kerkgenootschap toen veel leden gekost.

Geen uitspraak rode lijn

Terug naar het heden. Heel goed begrijp ik dat er mensen geschokt zijn door wat er in Gaza gebeurt. Ook ik vind het ten hemel schreiend wat er allemaal gebeurt rond ‘het strengste asielbeleid ooit’. Maar wat mij betreft, betekent dat niet dat mijn kerkgenootschap daar nu, tegen de eigen regels in, maatschappelijke uitspraken over moet doen, die waarschijnlijk niet door iedereen worden gedragen. In elk geval weten we dat niet.

Onze Kerkorde (uit 1986) - wijs geworden door alle polarisatie uit de jaren voordat deze werd geschreven - beschrijft een procedure waarin alleen de Algemene Vergadering - goed voorbereid - dit soort politieke uitspraken kan doen. Niet omdat de Broederschap de maatschappelijke kwesties niet belangrijk vindt, maar juist omdat zij beseft hoe moeilijk zij voor alle leden kan spreken, zeker als er geen grondig beraad heeft plaatsgevonden. 

De uitspraak op onze website: ‘De Remonstranten steunen deze oproep. Wij vinden dat óók wij, als geloofsgemeenschap, ons moeten laten horen om het bloedvergieten van onschuldige mensen in Gaza te stoppen.’ heeft mij dan ook zeer verbaasd. Zolang de Algemene Vergadering zich niet heeft uitgesproken, kan de Remonstrantse Broederschap (=De Remonstranten) een dergelijke oproep niet steunen. Hoezeer vele remonstranten (en ook ik) het hier inhoudelijk wellicht mee eens zijn.

In een kerkgenootschap waar ieders persoonlijke vrijheid in leer en leven zo centraal staat, moeten we niet zo los omgaan met wat we met elkaar afgesproken hebben. Juist de vrijheid en verdraagzaamheid, dus de ruimte voor een ieder om zijn of haar eigen positie te bepalen, eisen een grote prudentie. Dat iedereen persoonlijk zich mag en moet uitspreken past ongetwijfeld in het besef van de ‘levensopdracht’ waar we altijd naar verwijzen in de woorden vlak voor de zegen.

Bevestigen wij dan ons geloof in een leven van liefde

aanvaarden wij onze verantwoordelijkheid voor onze geloofsgemeenschap, 

haar taak in deze wereld met haar noden

en gaan wij dan van hier naar ons huis en onze levensopdracht,

onder Gods zegen.

Laten we het daar op dit moment bij houden. Laat ieder zich in de vrijheid van zijn of haar eigen geweten uitspreken en daarnaar handelen. En als we willen dat ons kerkgenootschap zich uitspreekt, laten we dat dan goed voorbereiden, zodat het echt een uitspraak kan zijn van het hele kerkgenootschap en niet iets dat er, tegen de regels in, doorheen gefrommeld is. Daar zijn de zaken werkelijk te belangrijk voor!

Tjaard Barnard

Predikant in Rotterdam en Nieuwkoop